Ad ve Soyad Değişikliği ve Düzeltme Davaları

İsim ve soyisim kişinin toplum nezdinde varlığını ortaya koyan, toplumda ve kamu kurumlarında kim olduğunu belirleyen temel kişisel bilgilerdendir. Ad ve soyad değişikliği de bu kapsamda kural olarak dava yoluyla gerçekleştirilebilen istisnai bir hukuki yoldur. İsim ve soyismin belirlenmesi bireyin en temel haklarından birisidir. Ancak toplum ve kamu nezdinde bu kadar belirleyici olan bir unsurun belirli şartlara tabi tutulmadan değiştirilmesi, kamu düzeninin bozulmasına sebebiyet verebileceğinden isim soyisim değişikliği ve düzeltme davaları özel şartlara bağlanmıştır.

İsim ve soyisim değiştirme şartlarını açıklamadan önce isim ve soyisim değişikliği ile isim ve soyisim düzeltme davalarının farkını ortaya koymak yerinde olacaktır. İsim değiştirme davaları; genel olarak ismin veya soy ismin tamamen kaldırılmasını ya da isme veya soyisme yeni bir kelime eklenmesini amaçlar. Buna karşın isim ve soyisim düzeltme davalarında ise kimlikte yer alan yazım hatalarının düzeltilmesi hedeflenir. Örneğin kimlikte ismi “musti” görünen birinin “mustafa”, “memet” görünen birinin “mehmet” olarak değiştirilmesi, isim düzeltme davaları ile sağlanır.

Yazımızın devamında her iki davanın şartlarını ve bunlarla birlikte E-devlet üzerinden yapılabilen isim ve soyisim değişikliği başvurusu usulünü inceleyeceğiz.

Ad ve Soyad Değişikliği Davası

Ad ve soyad değişikliği davaları yukarıda da ifade edildiği üzere, kişinin isim veya soyisminin tamamen değiştirilmesi yahut belirli bir kelimenin eklenmesini amaçlayan davalardır. Türk Medeni Kanunu’nun 27. maddesiyle düzenleme altına alınan adın değiştirilmesi davalarında, davacının ancak haklı sebeplerinin bulunması halinde isminin değiştirilmesine karar verileceği düzenleme altına alınmıştır. Haklı sebeplerin ne olduğu hususunda ise kanunda herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. Bu nedenle Yargıtay uygulaması ışığında hangi hallerin isim değiştirmeye haklı neden olarak kabul edilebileceğini şu şekilde sıralayabiliriz:

-Kişinin Bilindiği ve Tanındığı Adını Kullanmak İstemesi: Yargıtay’ın genel uygulaması, kişinin bilindiği ve tanındığı adının kimlikte yazan adından farklı olması halinde, ad değiştirme davasının kabul edilmesi gerektiği yönündedir.

-Din Değişikliği Nedeniyle İsim Değiştirilmesi: Bireylerin hayatın devamı içerisinde dini inancını değiştirmesi söz konusu olabilir. Bu nedenle bireyin ailesi tarafından konulan isimler, genellikle ailenin dini inancını yansıttığı için kişinin seçmiş olduğu dinle çelişir duruma gelebilir. Yargıtay bir kararında, ismi “Ramazan” olan kişinin hristiyanlık dinini seçtiği için isminin “Daniel” olarak değiştirilmesinin hukuka uygun olduğuna kanaat getirir.

-İsmin Genel Ahlak Kurallarına Aykırı Olması: Kimi isim ve özellikle soyisimler genel ahlak kurallarına aykırılık teşkil edebilir. Bu durumda yine haklı nedenin bulunduğu kabul edilir. Örneğin soyismi “top” olan bir kimsenin soyisim değişikliği davası açmasının önünde hiçbir engel yoktur.

-İsmin Komik ve Gülünç Görülmesi: İsim ve soyisimlerin gülünç görülmesi yahut toplum nezdinde alay konusu olabilecek nitelikte olması halinde isim değiştirilmesi mümkündür.

-Aynı İsmin Başkası Tarafından Kullanılmasından Doğan Karmaşıklık: Aynı isim ve soyisim bir başkası tarafından da kullanılıyor olabilir. İsim ve soyisimleri aynı olan kişilerin aynı sosyal çevre içerisinde hayatlarını sürdürmeleri karışıklıklara yol açabilir. Bu nedenle isim değişikliği davası açılmasının önünde bir engel yoktur.

-Aile İçerisinde Suç İşlemiş Yahut Suça Karışmış Kişilerin Bulunması: Kimi zaman aynı soyadı kullanan bir başka kişinin işlediği bir suç nedeniyle, toplum nezdinde kişinin soy ismi olumsuz kanaatle anılabilir. Bu durum sosyal ve ticari hayat için olumsuz görünüm arz edebilir. Dolayısıyla bu nedenle yine ad değiştirme davası açılabilir.

-Popüler ve Şöhret Sahibi Kişilerle Aynı Adın Kullanılmasının İstenmemesi: Kişinin adı tanınmış kişilerle, sanatçılarla, siyasetçilerle yahut bir şekilde toplumun her kesimince bilinen birisiyle aynı olabilir. Bu durumda aynı ismi kullanmak istemeyen kişinin isim değiştirme davası açması mümkündür.

Anılan tüm haklı sebepler Yargıtay uygulaması doğrultusunda benimsenmiş temel durumlardır. Bunların dışında somut olay özelinde isim değiştirme gerekçesinin haklı nedene dayandırılması mümkün olabilir. Ancak her halde davacının iddiasını özellikle tanık deliliyle ortaya koyması gerekir. Aksi halde davanın reddi kaçınılmazdır.

Ad ve Soyad Düzeltme Davası

Ad ve soyad düzeltme davaları ise genellikle harf ve yazım hatalarının düzeltilmesini amaçlar. Bu durumda açılacak davalarda çoğu kez herhangi bir delile ihtiyaç duyulmaksızın, bariz harf hatalarının düzeltilmesi yönünde karar verilmektedir. Ayrıca geçici olarak idari başvuru yoluyla da ad ve soyad düzeltmenin gerçekleştirilmesi mümkündür. Yazımızın devamında E-devlet aracılığıyla isim ve soyisim değişikliğinin nasıl yapılabileceğini açıklayacağız.

Ad ve Soyad Değişikliği Davaları Görevli ve Yetkili Mahkeme

İsim ve soyisim değişikliği davasında görevli mahkeme Asliye Hukuk Mahkemeleridir. Yetkili mahkeme ise davacının yerleşim yeri veya nüfusa kayıtlı olduğu yerdir.

Her ne kadar, HMK-382 gereği ad ve soyad değişikliği davalarının çekişmesiz yargı işlerinden olduğu ve bu nedenle Sulh Hukuk Mahkemelerinde açılması gerektiği düşünülse de; 5490 Sayılı Nüfus Hizmetleri Kanunu’nun 36/1-a bendi özel bir düzenleme getirerek Asliye Hukuk Mahkemelerini görevli göstermiştir. Nitekim Yargıtay uygulaması da aynı doğrultuda olduğundan, görevli mahkemenin Asliye Hukuk Mahkemeleri olduğu hususunda herhangi bir duraksama yoktur.

Ad ve Soyad Değişikliği Davaları Kim Tarafından Açılabilir?

Ad ve soyad değişikliği davalarını açma hakkı temelde şahsın kendisine aittir. Bir başkası tarafından açılması mümkün değildir.

Ad ve Soyad Değişikliği Davaları Kime Karşı Açılabilir?

Ad ve soyad değiştirme davaları Nüfus Müdürlüğüne karşı açılır. Davanın yürütülmesi ise nüfus müdürlüğü tarafından gönderilen temsilciyle birlikte mümkündür.

İsim ve Soyisim Değiştirme Kararına İtiraz Edilebilir Mi?

İsim ve soyisim değiştirme davalarının kabulü kararından sonra 3. kişilerin zarara uğraması söz konusu olabilir. Örneğin isim benzerliği nedeniyle, 3. kişinin zararına haksız menfaat elde edilmesi halinde isim ve soyisim değiştirme kararına itiraz edilebilir. Bu itiraz isim değişikliğinin öğrenildiği tarihten itibaren 1 yıl içerisinde yapılır.

E-Devlet Üzerinden İsim Soyisim Değişikliği Başvurusu

5490 Sayılı Nüfus Hizmetleri Kanunu’nun geçici 11. maddesiyle getirilen düzenlemeyle birlikte, 24 Aralık 2022 tarihine kadar E-devlet yoluyla idari başvuru yaparak isim değişikliği yapılabilmesinin önü açılmıştır. Buna göre E-devlet yoluyla, dava açmaya gerek kalmaksızın, mahkemesiz bir şekilde isim ve soyisim değiştirilmesi mümkündür. E-devlet yoluyla yapılan başvurular İl ve İlçe idare kurulları tarafından değerlendirilmektedir.

E-devlet üzerinden yapılacak isim ve soyisim değişikliği başvurularının hangi hallerde kabul edilebileceği de kanunda düzenlenmiştir. Buna göre;

-2525 Sayılı Soyadı Kanunu’nun 3. Maddesine aykırı olan yani “Rütbe ve memuriyet, aşiret ve yabancı ırk ve millet isimleriyle umumi edeplere uygun olmayan veya iğrenç ve gülünç olan soyadları”,

-Yazım ve imla hatası ile düzeltme işareti kullanılmamasından kaynaklı anlam kaymaları içeren ad ve soyadları,

-Genel ahlaka uygun olmayan, toplum tarafından gülünç olduğu kabul edilen ad ve soyadları değiştirilebilir.

İl ve ilçe idare kurullarınca bir kereye özgü değiştirme kararı verilebilir. Verilecek kararlar kesindir.

E-devlet Üzerinden Ad Soyad Değişikliği Başvurusu Nasıl Yapılır?

E-devlet üzerinden ad ve soyad değişikliği başvurusu yapabilmek için elektronik imza, mobil imza veya sms onayı gerekmektedir. Aksi halde sistem başvuru yapılmasına izin vermemektedir. Şayet e- devlet üzerinden başvuru yapılamıyorsa, başvuruların elden teslim edilerek yapılması gerekir.

Sonuç

İsim ve soyisim değiştirmek, kural olarak mahkeme kararıyla mümkündür. Ancak geçici bir düzenlemeyle isim ve soyisim değişikliği başvurusunun idari başvuru yoluyla yapılmasının önü açılmıştır. Buna göre elden başvuru yapılabileceği gibi E-devlet üzerinden de başvuru yapılabilir. Başvuruların reddi halinde ise dava açma hakkı saklıdır.

Av. Mücahit KAYNARCA